5.091 views
Hürriyet Gazetesi Datasıyla Derin Öğrenme Çalışmaları
Açık Kaynaklı DerlemTR Projesi‘nin yeni aşamasında, Hürriyet Gazetesi yetkilileri “derin öğrenme” (deep learning) konulu çalışmalarımızda gazete arşivlerinden yararlanma isteğimizi yine olumlu karşıladı. Başta Sayın Ersay Dizman olmak üzere, gazete yetkililerine tekrar teşekkür ediyorum.
Bu aşamada yine python dilini kullandım ve 2010 yılı Hürriyet Gazetesi arşivlerini taratarak “uygun” haberleri bir araya topladım. Haberlerin tarihi, başlığı, muhabiri veya yazarı belli değil. Çünkü bu bilgilere ihtiyacımız yok.
Yapacağımız çalışmalar “word2vec” yöntemine odaklanmış durumda. Bu yöntem, sözcüklerin komşuluk ilişkilerini vektörel olarak değerlendirerek “müdahalesiz” bir eğitim mekanizması oluşturuyor ve buna bağlı sonuçlar üretiyor. Daha önce yazdığım “Word2vec yöntemiyle Türkçe sözcüklerin ilişkilendirilmesi” isimli yazıma bir göz atmak isteyebilirsiniz.
Bu tür çalışmaların en zor tarafı yeterli büyüklükte, düzgün ve güvenilir veri kümelerine (dataset) sahip olmanın zorluğu. Hele Türkçe için alan neredeyse tamamiyle boş. Sağlıklı bir eğitim sağlayabilmek küçük veri kümeleriyle mümkün olmuyor.
Bu yüzden DerlemTR projesi bünyesinde yapacağımız çalışmalarda kullanacağımız veri kümelerini aynı zamanda bu konularda çalışmak isteyen diğer araştırmacılara da karşılıksız olarak açıyoruz. Böylece dilimize yönelik araştırma ve değerlendirmelere bir katkımız olacağına inanıyorum.
Yeni çalışmamızın ilk veri kümesi Hürriyet gazetesinin 2010 yılı arşivindeki haberlerden türetildi. Diğer yıllarla ilgili çalışmalarımız devam ediyor.
Çalışmamızda sözcükleri cümle, paragraf, haber gibi gruplaşmalardan bağımsızlaştırdık. Noktalama işaretlerini, durak sözcüklerini ve sayıları kaldırdık. Sonuçta sadece bir ardışık sözcükler listesi elde ettik.
Sözcükleri düzenlerken inceltme/uzatma işaretlerini temizledik. Çok sık kullanılan, ama kullanılmadığında cümlenin anlamını pek fazla değiştirmeyen durak sözcüklerini (stop-words) listeden sildik. Bütün sözcükleri küçük harfe çevirdik ve sadece geçerli sözcükleri bıraktık. Böylece elimizde birbirinden birer boşluk işaretiyle ayrılan, peşpeşe dizilmiş sözcükler kaldı. Bu yapı CBOW (continuous bag of words), yani “sürekli sözcük torbası” olarak adlandırılıyor. Dosya aslında bir metin dosyası. Ama bu dosyayı bir metin editörüyle incelemek pratik olarak mümkün değil. Çünkü noktalama işaretleri yok. Bu yüzden milyonlarca sözcükten oluşan tek bir cümleden oluşuyormuş gibi davranacaktır.
Word2vec sistemini kullanarak sonuç almak için önce bu sistemi eğitmek gerekiyor:
1- Ardışık olarak kullanılan sözcük çiftlerini belirle ve “_” işaretiyle bağla
2- Sözcük listesindeki kümeleşmeleri sapta (clustering)
3- Sözcük listesini eğit
4- Eğitilmiş dosya bilgilerini kullanarak ilişki raporları üret
Bu amaçla, ben de https://github.com/danielfrg/word2vec adresinde ayrıntılı bir şekilde açıklanan işlemleri kullandım. Seçtiğim vektör boyutu: 100.
Eğitim dosyası (hurriyet_2010.txt) ve eğitilmiş veri dosyasına (hurriyet_2010.bin) https://drive.google.com/drive/folders/0B_iRLUok9_qqOFozeHNFMjRHTVk adresinden ulaşabilirsiniz.
“turkce-stopwords.txt” isimli dosya da aynı adreste yer alıyor. (İlk çalışmalarımızdan elde ettiğimiz derlem dosyası da gensozluk.txt adıyla aynı yerde.)
Word2vec veya benzeri yöntemlerle ilgili çalışmaların pek çoğu hala araştırma düzeyinde. O yüzden etkin bir sonuca ulaşmak için farklı parametreler kullanmak gerekebiliyor. Örneğin ardışık kelimeleri sadece 2 ile sınırlı tutmak yerine bu sayıyı arttırabilirsiniz.
Ya da vektör boyutunu 100 yerine 300 veya 500 yapabilirsiniz. Ancak veri kümesi ve vektör boyutları büyüdükçe daha fazla bellek ve işlemci gücüne gerek duyuluyor. Kendi çalışmalarımda 4 çekirdekli ve 4GB belleğe sahip bir bilgisayar kullanıyorum. Bu özellikler Yapay Zeka veya Derin Öğrenme türü çalışmalarda oldukça zayıf. O yüzden ben vektör boyutunu 100 ile sınırladım. Siz bu sayıyı makinenizin gücüne bağlı olarak istediğiniz kadar yukarı çekebilirsiniz.
Yazımı sonlandırmadan önce, önceki yazımda da kullandığım bazı sözcüklerle ilişkisi saptanan sözcük listelerini paylaşayım: (benzeşen sözcükler yüklenen modelin sözcük vektörlerinin kosinüsü alınarak bulunuyor. Benzer -birbiriyle yakından ilişkili- sözcükler benzer şekilde kümeleniyor.)
insan: [‘insanın’ ‘insana’ ‘insanı’ ‘insanların’ ‘insanlar’ ‘insanlardan’
‘insanlara’ ‘insanımız’ ‘bitmek_tükenmek’ ‘insanoğlunun’]
macera: [‘masal’ ‘eğlenceli’ ‘büyülü’ ‘geceler’ ‘nostalji’ ‘romantizm’ ‘hikayeler’
‘dövüş’ ‘romantik’ ‘sahneleri’]
öfke: [‘korku’ ‘huzursuzluk’ ‘kızgınlık’ ‘derinden’ ‘umutsuzluk’ ‘öfkeyi’
‘öfkesini’ ‘üzüntü’ ‘endişeyi’ ‘tavırları’]
karanlık: [‘kirli’ ‘derin’ ‘izlerini’ ‘hüzünlü’ ‘görünmeyen’ ‘vahşi’ ‘dramatik’
‘geçmişin’ ‘bakılırsa’ ‘gürültülü’]
öykü: [‘şiir’ ‘tiyatro_oyunu’ ‘müziklerini’ ‘eserlerini’ ‘piyano’ ‘şiirler’
‘türküler’ ‘ali_poyrazoğlu’ ‘drama’ ‘bale’]
cumhuriyet: [‘mustafa_kemal’ ‘cumhuriyetin’ ‘atatürk’ ‘dersim’ ‘cumhuriyetimizin’
‘kemal_atatürk’ ‘gazi_mustafa’ ‘istiklal’ ‘ismet_inönü’ ‘ulu_önder’]
savaş: [‘savaşı’ ‘savaşın’ ‘savaşta’ ‘sovyet’ ‘savaşa’ ‘soğuk_savaş’ ‘çatışma’
‘çatışmalar’ ‘saddam’ ‘savaştan’]
ayşe: [‘hülya’ ‘aysel’ ’emine’ ‘derya’ ‘gamze’ ‘zehra’ ‘hatice’ ‘esra’ ‘fatma’
‘elif’]
recep: [‘kadir’ ‘necati’ ‘erdal’ ‘muharrem’ ‘ismail’ ‘arif’ ‘sedat’ ‘orhan’
‘ibrahim’ ‘suat’]
Ham veri miktarı arttıkça daha sağlıklı ilişkiler yakalamak mümkün oluyor.
Veri dosyasının eğitilmesi sürecini bir başka yazımda örnekleyeceğim.
Konuya bir programcı olarak ilgi duyuyorsanız https://github.com/danielfrg/word2vec adresini ayrıntılı bir şekilde incelemeyi sakın ihmal etmeyin.
Ahmet Aksoy
