“kalbur” projemizde ele aldığımız kök+ek ayrıştırma çalışmalarımızda kök ve ek listelerinden yararlanıyoruz. Ele aldığımız köklerin salt veya türetilmiş olması hem olası ek listesinin içeriğini etkilemekte, hem de “derin öğrenme” veri setlerine uygulayacağımız sadeleştirmelerin hassasiyetini etkileyecektir.
Kabaca bir fikir vermesi için geç ve geçir fiilleri ile ilgili bazı bilgileri değerlendirdik.
Ir eki (buradaki I karakteri ı, i, u veya ü karakterlerinden herhangi birine karşılık gelir) dilimizdeki fiilden fiil yaratan ekler grubundan biridir.
Listemiz şu fiillerden oluşuyor:
kaçır: kaç + ır
şaşır: şaş + ır
taşır: taş + ır
yatır: yat + ır
bitir: bit + ir
geçir: geç + ir
içir : iç + ir
pişir: piş + ir
şişir: şiş + ir
vazgeçir: vazgeç + ir
yetir: yet + ir
yitir: yit + ir
doğur: doğ + ur
doyur: doy + ur
duyur: duy + ur
uçur : uç + ur
düşür: düş + ür
göçür: göç + ür
Bu yazımızda, yukarıdaki listede her alan geçmek ve geçirmek sözcüklerini ele aldık.
Önce, “geçmek” fiilinin aldığı olası ekleri sıralamaya çalışalım:
geç, geçe, geçebildi, geçebildim, geçebildiği, geçebildiğini, geçebilecek, geçebilecekler, geçebilecekleri, geçebileceklerine, geçebileceklerini, geçebileceği, geçebileceğimiz, geçebileceğimizi, geçebileceğine, geçebileceğini, geçebileceğinin, geçebileceğiniz, geçebilen, geçebilir, geçebilirdi, geçebilirdik, geçebiliriz, geçebilirler, geçebilirse, geçebilirsek, geçebilirsin, geçebilirsiniz, geçebiliyor, geçebiliyordu, geçebiliyorduk, geçebiliyorlar, geçebiliyorsunuz, geçebiliyoruz, geçebilme, geçebilmek, geçebilmektedir, geçebilmeleri, geçebilmemiz, geçebilmenin, geçebilmesi, geçebilmesini, geçebilmiş, geçebilsin, geçecek, geçecekken, geçecekler, geçeceklerdir, geçecekleri, geçeceklerine, geçeceklerini, geçecekmisiniz, geçecekmiş, geçecekmişsiniz, geçecekse, geçeceksin, geçeceksiniz, geçecekti, geçecektik, geçecektim, geçecektin, geçecektir, geçeceğe, geçeceği, geçeceğim, geçeceğimi, geçeceğimiz, geçeceğimize, geçeceğimizi, geçeceğimizin, geçeceğinden, geçeceğine, geçeceğini, geçeceğinin, geçeceğiniz, geçeceğiz, geçek, geçeli, geçelim, geçemeden, geçemedi, geçemedik, geçemedikleri, geçemediklerin, geçemediklerini, geçemediler, geçemedim, geçemedin, geçemediği, geçemediğimiz, geçemediğini, geçemem, geçememe, geçememektedir, geçemememi, geçememesi, geçememesinin, geçememiş, geçememişti, geçemesin, geçemeyecek, geçemeyecektir, geçemeyeceğim, geçemeyeceğiz, geçemeyen, geçemeyene, geçemeyenler, geçemeyenlerin, geçemeyerek, geçemeyince, geçemeyip, geçemeyiz, geçemez, geçemezdi, geçemezken, geçemezler, geçemezse, geçemezsek, geçemezsin, geçemezsiniz, geçemiyor, geçemiyordu, geçemiyorlar, geçemiyorsunuz, geçemiyorum, geçemiyoruz, geçen, geçende, geçene, geçeni, geçenin, geçenler, geçenlerde, geçenlerden, geçenlere, geçenleri, geçenlerin, geçenlerle, geçer, geçercesine, geçerdi, geçerdik, geçerdim, geçerek, geçerim, geçeriz, geçerken, geçerler, geçerlerdi, geçerlerse, geçerli, geçerlidir, geçerlik, geçerlilik, geçerliliğe, geçerliliği, geçerliliğine, geçerliliğini, geçerliydi, geçerliyse, geçerliği, geçerliğini, geçermiş, geçerse, geçersek, geçersem, geçersen, geçerseniz, geçersin, geçersiniz, geçersiz, geçersizdir, geçersizlik, geçersizliği, geçersizliğine, geçersizliğini, geçeyim, geçgel, geçgin, geçi, geçici, geçicidir, geçiciyiz, geçide, geçidi, geçidin, geçidinde, geçidindeki, geçidinden, geçidine, geçidini, geçidinin, geçikmedi, geçildi, geçildikten, geçildiği, geçildiğinde, geçildiğinden, geçildiğine, geçildiğini, geçildiğinin, geçilebildi, geçilebildiğini, geçilebilecek, geçilebileceği, geçilebileceğine, geçilebileceğini, geçilebilir, geçilebiliyor, geçilebilmesi, geçilebilmiş, geçilecek, geçilecekse, geçilecekti, geçilecektir, geçileceği, geçileceğine, geçileceğini, geçileceğinin, geçilemedi, geçilemediği, geçilemediğini, geçilememesi, geçilememesinin, geçilemeyecek, geçilemeyeceğini, geçilemeyen, geçilemez, geçilemiyor, geçilen, geçilerek, geçilince, geçilir, geçilirken, geçilirse, geçiliyor, geçilme, geçilmeden, geçilmedi, geçilmediği, geçilmediğini, geçilmek, geçilmekte, geçilmektedir, geçilmeli, geçilmemesi, geçilmemiş, geçilmesi, geçilmesidir, geçilmesinde, geçilmesinden, geçilmesine, geçilmesini, geçilmesinin, geçilmesiyle, geçilmeye, geçilmeyecek, geçilmeyeceği, geçilmeyeceğini, geçilmeyen, geçilmez, geçilmezse, geçilmiyor, geçilmiyordu, geçilmiş, geçilmişti, geçilmiştir, geçilse, geçilsin, geçim, geçimimi, geçimimizi, geçimine, geçimini, geçiminin, geçiminizi, geçimlerini, geçimli, geçimlik, geçimsiz, geçimsizlik, geçimsizliği, geçimsizliğin, geçin, geçince, geçinceye, geçinde, geçindiklerini, geçindiren, geçindiriyor, geçindirme, geçindirmek, geçindirmeye, geçindiği, geçindiğini, geçinebilmek, geçinecek, geçinemediklerini, geçinemediği, geçinemediğini, geçinemeyen, geçinemiyor, geçinemiyorum, geçinemiyoruz, geçinen, geçinenler, geçinenlere, geçinenleri, geçinenlerin, geçinerek, geçinip, geçinir, geçinirken, geçiniyor, geçiniyordu, geçiniyorduk, geçiniyorlar, geçiniyorlardı, geçiniyorum, geçiniyoruz, geçiniz, geçinme, geçinmek, geçinmekte, geçinmesi, geçinmeye, geçinsin, geçip, geçit, geçite, geçiti, geçitin, geçitköy, geçitle, geçitler, geçitlerde, geçitlerdeki, geçitlerden, geçitlere, geçitleri, geçitlerin, geçitlerinde, geçitlerindeki, geçitlerinden, geçitlerine, geçitlerini, geçitlerinin, geçitlerle, geçitli, geçitte, geçitteki, geçitten, geçiyor, geçiyordu, geçiyorduk, geçiyordum, geçiyorlar, geçiyorlardı, geçiyormuş, geçiyorsa, geçiyorsun, geçiyorsunuz, geçiyorum, geçiyoruz, geçiş, geçişe, geçişi, geçişidir, geçişim, geçişimiz, geçişimizi, geçişin, geçişinde, geçişindeki, geçişinden, geçişine, geçişini, geçişinin, geçişiniz, geçişiyle, geçişkenlik, geçişkenliği, geçişkenliğinin, geçişle, geçişler, geçişlerde, geçişlerdeki, geçişlere, geçişleri, geçişlerimde, geçişlerin, geçişlerinde, geçişlerindeki, geçişlerinden, geçişlerine, geçişlerini, geçişlerinin, geçişleriyle, geçişlerle, geçişli, geçişlik, geçişte, geçişteki, geçişten, geçiştir, geçiştirdi, geçiştirdiler, geçiştiren, geçiştirildi, geçiştirilebilecek, geçiştirilecek, geçiştirileceği, geçiştirilemez, geçiştirilen, geçiştirilmesi, geçiştirin, geçiştirip, geçiştiriyor, geçiştirme, geçiştirmek, geçiştirmeye, geçkin, geçler, geçlik, geçme, geçmede, geçmeden, geçmedi, geçmedik, geçmedikleri, geçmediklerini, geçmedikçe, geçmediler, geçmedim, geçmediği, geçmediğinden, geçmediğine, geçmediğini, geçmediğinin, geçmek, geçmekle, geçmekte, geçmektedir, geçmekten, geçmekteyiz, geçmekti, geçmektir, geçmeleri, geçmelerinden, geçmelerine, geçmelerini, geçmelerinin, geçmeli, geçmelidir, geçmelisiniz, geçmeliyiz, geçmem, geçmeme, geçmemek, geçmemektedir, geçmemeleri, geçmemeli, geçmemelidir, geçmemesi, geçmemesine, geçmemesini, geçmemesinin, geçmemeye, geçmemi, geçmemiz, geçmemize, geçmemizi, geçmemizin, geçmemiş, geçmemişken, geçmemişti, geçmemiştir, geçmen, geçmenin, geçmeniz, geçmenizde, geçmenizi, geçmese, geçmeseydi, geçmesi, geçmesidir, geçmesin, geçmesinde, geçmesinden, geçmesine, geçmesini, geçmesinin, geçmesinler, geçmesiydi, geçmesiyle, geçmeye, geçmeyebilir, geçmeyecek, geçmeyeceklerini, geçmeyecektir, geçmeyeceği, geçmeyeceğine, geçmeyeceğini, geçmeyeceğinin, geçmeyelim, geçmeyen, geçmeyenin, geçmeyenler, geçmeyerek, geçmeyeyim, geçmeyi, geçmeyin, geçmeyince, geçmeyiniz, geçmeyip, geçmeyle, geçmez, geçmezdi, geçmezken, geçmezler, geçmezse, geçmezsek, geçmiyor, geçmiyordu, geçmiyorsa, geçmiyorsunuz, geçmiyorum, geçmiyoruz, geçmiş, geçmişe, geçmişi, geçmişim, geçmişimde, geçmişime, geçmişimi, geçmişimiz, geçmişimizde, geçmişimizden, geçmişimize, geçmişimizi, geçmişimizin, geçmişimizle, geçmişimle, geçmişin, geçmişinde, geçmişindeki, geçmişinden, geçmişine, geçmişini, geçmişinin, geçmişiniz, geçmişinizde, geçmişinizden, geçmişinize, geçmişinizi, geçmişinizin, geçmişiyle, geçmişiz, geçmişizdir, geçmişken, geçmişle, geçmişler, geçmişlerden, geçmişlerdi, geçmişlerdir, geçmişlere, geçmişleri, geçmişlerinde, geçmişlerindeki, geçmişlerinden, geçmişlerine, geçmişlerini, geçmişlerinin, geçmişleriyle, geçmişse, geçmişsiniz, geçmişte, geçmişteki, geçmiştekinden, geçmişten, geçmişti, geçmiştik, geçmiştim, geçmiştir, geçse, geçsek, geçseler, geçsem, geçseydi, geçseydik, geçsin, geçsinler, geçte, geçten, geçti, geçtik, geçtikleri, geçtiklerinde, geçtiklerine, geçtiklerini, geçtikte, geçtikten, geçtikçe, geçtiler, geçtim, geçtimiz, geçtin, geçtiniz, geçtiyse, geçtiği, geçtiğim, geçtiğimde, geçtiğimi, geçtiğimiz, geçtiğimizde, geçtiğimizden, geçtiğimize, geçtiğimizi, geçtiğimizin, geçtiğin, geçtiğinde, geçtiğinden, geçtiğine, geçtiğini, geçtiğinin, geçtiğiniz, geçtiğinizde, geçtiğinizi.
Aslında yukarıdaki listenin içinde de yer alan “geçirmek” ile bağlantılı ekleri ayrıca listeledik:
geçir, geçirdi, geçirdik, geçirdikleri, geçirdiklerinde, geçirdiklerinden, geçirdiklerine, geçirdiklerini, geçirdiklerinin, geçirdikten, geçirdikçe, geçirdiler, geçirdim, geçirdin, geçirdiniz, geçirdiyse, geçirdiği, geçirdiğim, geçirdiğimde, geçirdiğimden, geçirdiğime, geçirdiğimi, geçirdiğimin, geçirdiğimiz, geçirdiğimizde, geçirdiğimizi, geçirdiğin, geçirdiğinde, geçirdiğinden, geçirdiğine, geçirdiğini, geçirdiğinin, geçirdiğiniz, geçirdiğinizde, geçirdiğinizi, geçirebildiğini, geçirebilecek, geçirebilecekler, geçirebilecekleri, geçirebileceklerini, geçirebileceği, geçirebileceğim, geçirebileceğimiz, geçirebileceğine, geçirebileceğini, geçirebileceğiniz, geçirebilen, geçirebilir, geçirebilirim, geçirebiliriz, geçirebilirler, geçirebilirsek, geçirebilirsin, geçirebilirsiniz, geçirebiliyor, geçirebiliyorlar, geçirebiliyorum, geçirebilme, geçirebilmek, geçirebilmeleri, geçirebilmesi, geçirebilmiş, geçirecek, geçirecekler, geçirecekleri, geçireceklerine, geçireceklerini, geçirecekseniz, geçireceksin, geçireceksiniz, geçirecekti, geçirecektir, geçireceği, geçireceğim, geçireceğime, geçireceğimi, geçireceğimiz, geçireceğimize, geçireceğimizi, geçireceğine, geçireceğini, geçireceğiniz, geçireceğiz, geçirelim, geçiremedi, geçiremedik, geçiremediklerini, geçiremediler, geçiremedim, geçiremediği, geçiremediğini, geçiremeyeceklerini, geçiremeyeceğini, geçiremeyince, geçiremez, geçiremezsiniz, geçiremiyor, geçiremiyorlar, geçiremiyorum, geçiren, geçirenler, geçirenlerde, geçirenlerden, geçirenlerin, geçirerek, geçireyim, geçirgen, geçirgenlik, geçirgenliği, geçirgenliğini, geçirgenliğinin, geçirici, geçirildi, geçirildikten, geçirildiler, geçirildiği, geçirildiğinde, geçirildiğine, geçirildiğini, geçirildiğinin, geçirilebilecek, geçirilebileceği, geçirilebileceğini, geçirilebilir, geçirilebiliyor, geçirilebilmesi, geçirilecek, geçirilecekti, geçirilecektir, geçirileceği, geçirileceğine, geçirileceğini, geçirileceğinin, geçirilemedi, geçirilemediği, geçirilemediğini, geçirilememişti, geçirilememiştir, geçirilemeyen, geçirilemez, geçirilen, geçirilenler, geçirilerek, geçirilince, geçirilip, geçirilir, geçirilirken, geçirilirse, geçiriliyor, geçirilme, geçirilmeden, geçirilmedi, geçirilmediği, geçirilmediğini, geçirilmek, geçirilmekte, geçirilmektedir, geçirilmeleri, geçirilmelerini, geçirilmeli, geçirilmelidir, geçirilmemesi, geçirilmemiş, geçirilmesi, geçirilmesidir, geçirilmesinde, geçirilmesinden, geçirilmesine, geçirilmesini, geçirilmesinin, geçirilmesiyle, geçirilmeye, geçirilmeyen, geçirilmeyi, geçirilmiyor, geçirilmiş, geçirilmişti, geçirilmiştir, geçirilsin, geçirimsiz, geçirimsizlik, geçirin, geçirince, geçirip, geçirir, geçirirdi, geçirirdik, geçirirdim, geçiririm, geçiririz, geçirirken, geçirirler, geçirirlerse, geçirirse, geçirirsek, geçirirseniz, geçirirsiniz, geçiriyor, geçiriyordu, geçiriyorduk, geçiriyordum, geçiriyorlar, geçiriyorlardı, geçiriyorlarmış, geçiriyormuş, geçiriyorsa, geçiriyorsanız, geçiriyorsun, geçiriyorsunuz, geçiriyorum, geçiriyoruz, geçirme, geçirmede, geçirmeden, geçirmedi, geçirmedik, geçirmediklerini, geçirmediler, geçirmedim, geçirmediği, geçirmediğimiz, geçirmediğini, geçirmek, geçirmekle, geçirmekse, geçirmeksizin, geçirmekte, geçirmektedir, geçirmekten, geçirmekti, geçirmektir, geçirmeleri, geçirmelerinde, geçirmelerine, geçirmelerini, geçirmelerinin, geçirmeli, geçirmelidir, geçirmeliler, geçirmelisiniz, geçirmeliyiz, geçirmem, geçirmeme, geçirmemek, geçirmemeleri, geçirmemeli, geçirmemesi, geçirmemi, geçirmemiz, geçirmemize, geçirmemizi, geçirmemizin, geçirmemiş, geçirmemişse, geçirmemiştim, geçirmemiştir, geçirmen, geçirmenin, geçirmeniz, geçirmenizde, geçirmenize, geçirmenizi, geçirmeseydik, geçirmesi, geçirmesidir, geçirmesin, geçirmesinde, geçirmesinden, geçirmesine, geçirmesini, geçirmesinin, geçirmesiyle, geçirmeye, geçirmeyecek, geçirmeyeceğiz, geçirmeyen, geçirmeyi, geçirmeyin, geçirmez, geçirmezlik, geçirmezliği, geçirmiyor, geçirmiyorum, geçirmiyoruz, geçirmiş, geçirmişim, geçirmişiz, geçirmişler, geçirmişlerdi, geçirmişlerdir, geçirmişse, geçirmişti, geçirmiştik, geçirmiştim, geçirmiştir, geçirse, geçirsek, geçirseler, geçirsin, geçirsinler, geçirten, geçirtmek, geçirtti.
“geçir” köküyle başlayan sözcük sayısı 303. Bu listede yer almayan başka ekler de bulunabilir. Çünkü bu listeyi, sadece 260 bin sözcükten oluşan bir “derlem” listesinden elde ettik. Daha kapsamlı bir derlem listesinden elde edebileceğimiz olası başka ekler de bulunabilir.
“geç” köküyle başlayan ve yine aynı derlem listesinden elde ettiğimiz sözcük sayısı ise 628. Bu sayıya “geçir” kökü ile elde edilenleri de eklersek toplam sayı 931 oluyor.
Türkçemizin zenginliğini bu sistematik üretkenlikte arasak yeridir.
Bir diğer fiilden fiil üreten ek grubu ise “dIr” ve “tIr” ekleriyle üretilir. Bu grupta yer alan fiil sayısı çok daha yüksektir.
Örneğin:
kaydır: kay + dır
bildir: bil + dir
bozdur: boz + dur
güldür: gül + dür
kıstır: kıs + tır
kestir: kes + tir
koştur: koş + tur
tüttür: tüt + tür
Bu grupta yer alan fiillerin sayısı yüze yakındır. Dolayısıyla olası ek sayısı da bir önceki gruba kıyasla çok daha yüksek olacaktır.
Ir, dIr ve tIr fiilden fiil üreten ekin oluşturduğu yeni fiil sayısı ve bunlara ulanabilecek ek sayıları karşılaştırıldığında, “kalbur” projemizdeki kök+ek ayırma kodlarımızın üretilen fiilleri de “kök” olarak ele alması işimizi kolaylaştıracak demektir. Bu yaklaşım, eklerinden arındırılmış sözcüklerin yer aldığı “derin öğrenme” verilerinin çok daha gerçekçi sonuçlar vermesini sağlayacaktır.
Ahmet Aksoy