hece Archives - gurmezin sci-tech-art

4.437 views

Türkçe Kelimelerde Hecelerin Sayısal Dağılımı

Türkçe Hecelemede 6 Temel Kural başlıklı yazımda Türkçe hecelemede kullanılan 6 temel kuralı aktarmıştım. Bu kuralların bir kısmı, yabancı kökenli sözcükleri de kapsıyordu.

Bu kez, elimizdeki derlem veritabanından yararlanarak Türkçe kelimeleri hecelerine ayırdım ve kullanım sıklıklarını belirledim. Sonuçları üç ayrı kategoride ele aldım:

1- Sadece öztürkçe kelimeler
2- Öztürkçe ve yabancı kökenli kelimeler
3- Derlem dosyasındaki sözcüklere filtreleme uygulamadan bulunan kelimeler

Yine de olası hataları en aza indirgemek amacıyla frekansı 100’den düşük olan heceleri iptal ettim.

Değerlendirmede kullandığım ayrık kelime sayısı 1 milyon 754 bin 466’dır.
Bulunan hece sayıları yaklaşık 500 milyon civarındadır. Bulduğum rakamları yazının içinde ayrıntılı olarak bulabilirsiniz.

Sadece öztürkçe sözcüklere ait heceler

1 hece: 22,122,931
2 hece: 282,731,240
3 hece: 171,238,129
4 hece: 3,515,399

Öztürkçe ve yabancı kökenli sözcüklere ait heceler

1 hece: 22,259,705
2 hece: 285,575,208
3 hece: 174,653,474
4 hece: 4,941,535
5 hece: 247,814
6 hece: 9,492

Filtreleme yapmaksızın bulunan heceler:

1 hece: 22,632,219

2 hece: 285,584,079

3 hece: 174,661,739

4 hece: 4,971,179

5 hece: 254,565

6 hece: 15,577

7 hece: 2359

8 hece: 436

Doğal olarak, 4 harften fazlasını içeren hece sayısı dikkate almaya değmeyecek kadar az. Üstelik bunlardan bir çoğu muhtemelen hatalı yazım gibi nedenlerle zaten devre dışı bırakılması gereken sözcüklere aittir.

Elde ettiğimiz sonuçları şu şekilde özetlemek mümkün:
1- Türkçe sözcükler en fazla 4 harf içeren hecelere sahiptir.
2- İki harften oluşan heceler en büyük grubu oluşturur.
3- En az rastlanan heceler, 4 harf içerenlerdir.

Yazıda sözünü ettiğim istatiski verilerin elde edilmesi ve grafik halinde görselleştirilmesi Python 3.5.2 ile sağlanmıştır. Grafik paketi matplotlib‘dir.

Dilimize özgü istatistik değerlendirmelere yönelik yazılarıma fırsat buldukça devam edeceğim.

Beni izleyin!

Ahmet Aksoy

Türkçe Kelimelerde Hecelerin Sayısal Dağılımı: http://gurmezin.com/turkce-kelimelerde-hecelerin-sayisal-dagilimi/

5.464 views

Türkçe Hecelemede 6 Temel Kural

Türkçe, Fince ve Macarca gibi “Bitişimli Diller”dendir. Bu dillerde kelime kökleri sabit kalırken, sözcüklerin anlam değişikliği, yapılan eklerle sağlanır.

Türkçe heceler “sesli harflere” odaklanır. Her hecede mutlaka tek bir sesli harf bulunur. Bu sesli harf ya tek başına ya da ön veya arkasına gelen çeşitli sessiz harflerle birlikte “tek solukta” seslendirilen heceleri oluşturur. Kelimeler, bir veya daha fazla hece içerir.

Aşağıda özetleyeceğim heceleme algoritması Hürsel Kendir tarafından 1982 yılında verdiği tezde sunulmuştur. Buna göre öztürkçe veya yabancı kökenli kelimelerde kullanılan heceleri aşağıdaki 6 kuralla tanımlamak mümkündür:

a- Peşpeşe gelen iki sesli harf ayrı hecelere aittir
b- İki sesli harfin arasında bulunan tek sessiz harf ikinci sesli harfin oluşturduğu heceye bağlanır
c- İki sesli harfin arasında peşpeşe iki sessiz harf varsa, heceler sessiz harflerin ortasından ayrışır
d- İki sesli harfin ortasında ardışık üç sessiz harf varsa genellikle ilk iki sessiz ilk heceye, diğeri ikinci heceye katılır. Ancak üçüncü sessiz harf “R” ise, ilk sessiz birinci heceye, diğerleri ikinci heceye dahil olur.
e- İki sesli harfin arasında ardışık dört sessiz harf varsa genellikle heceler sessiz harflerin ortasından bölünür. Ancak üçüncü sessiz harf “R” ise, ilk üç sessiz harf ilk heceye, diğeri ikinci heceye katılır.
f- İki sesli harf arasında ardışık 5 sessiz harf bulunuyorsa, ilk üç sessiz harf ilk heceye, sonraki iki sessiz harf ise ikinci heceye katılır.

Aşağıdaki Python kodları yukarıda tanımladığımız algoritmayı kullanmaktadır.

# -*- coding: utf-8 -*-
#Yazar: Ahmet Aksoy
#Tarih: 19.04.2016
"""
Bu betikte kullanılan algoritma T. Hürsel Kendir'in 25.3.1982 tarihli tezinde sunulmuştur.
Algoritmanın geliştirilmesinde Güney Gönenç ve Ersin Töreci'nin çalışmaları referans
alınmıştır.
Algoritma ile ilgili ayrıntılara http://gurmezin.com/turkce-hecelemede-6-temel-kural/
adresinden ulaşabilirsiniz.
"""
import sys

SESLILER ="aeıioöuüAEIİOÖUÜ"

def sesliSay(kelime):
    say = 0; harita =''
    for i in <span class='tooltipsall tooltipsincontent classtoolTips27'>range</span>(len(kelime)):
        if kelime[i] in SESLILER:
            say += 1
            harita += '0'
        else: harita += '.'
        i += 1
    return say, harita

#kelime içindeki sesli harfleri sayarak hece sayısını saptar
def hecele(kelime, detayli):
    n,harita = sesliSay(kelime)
    if detayli: print("Hece (sesli) sayısı = {} Harita = {} ({})".format(n, harita, kelime))
    #Haritaya göre parçala
    heceler = ''
    i=0
    l= len(harita)
    while i < l-1:
        if harita[i]=='0':
            #a
            if harita[i+1]=='0':   #peşpeşe iki karakter de sesli
                #iki sesliyi ayır
                heceler += harita[i]+'-'
                i+=1
            #b
            elif i<l-2 and harita[i+1]=='.' and harita[i+2]=='0':
                #ilk sesliden sonra böl
                heceler += harita[i]+'-'
                i+=1
            #c
            elif i<l-3 and harita[i+1]=='.' and harita[i+2]=='.' and harita[i+3]=='0':
                #iki sessiz arasından böl
                heceler += harita[i:i+2]+'-'
                i+=2
            #d
            elif i<l-4 and harita[i+1]=='.' and harita[i+2]=='.' and harita[i+3]=='.' and harita[i+4]=='0':
                if kelime[i+3]=='r':
                    #birinci sessizden sonra böl
                    heceler += harita[i:i+2]+'-'
                    i+=2
                else:
                    #ikinci sessizden sonra böl
                    heceler += harita[i:i+3]+'-'
                    i+=3
            #e
            elif i<l-5 and harita[i+1]=='.' and harita[i+2]=='.' and harita[i+3]=='.' and harita[i+4]=='.'\
                    and harita[i+5]=='0':
                if kelime[i+3]=='r':
                    #üçüncü sessizden sonra böl
                    heceler += harita[i:i+4]+'-'
                    i+=4
                else:
                    #ikinci sessizden sonra böl
                    heceler += harita[i:i+3]+'-'
                    i+=3
            #f
            elif i<l-6 and harita[i+1]=='.' and harita[i+2]=='.' and harita[i+3]=='.' and harita[i+4]=='.'\
                    and harita[i+5]=='.' and harita[i+6]=='0':
                #ikinci sessizden sonra böl
                heceler += harita[i:i+3]+'-'
                i+=4

            else:
                heceler+=harita[i]
                i+=1
        else:
            heceler+=harita[i]
            i+=1
    heceler+=harita[-1]
    oz,yab,yok = ozturkce(heceler)

    return heceler, n, oz,yab,yok

def ozturkce(heceler):
    ozturkcehece =['0','.0','0.','.0.','0..','.0..']
    yabancihece = ['..0','..0.','...0','...0.','..0..','.0...','...0..','..0...']
    liste = heceler.split('-')
    oz = yab = yok = 0
    for hece in liste:
        if hece in ozturkcehece: oz+=1
        elif hece in yabancihece: yab +=1
        else: yok +=1

    return oz, yab, yok

def kelimeOku():
    kelimeler = []

    with open("/home/ax/PycharmProjects/trderlemx/gensozlukler/gensozluk-kit-rad-hur.txt",encoding="utf-8") as fin:
        for soz in fin:
            kelime=soz.split(' ')[1].strip()
            if len(kelime)>10:
                kelimeler.<span class='tooltipsall tooltipsincontent classtoolTips22'>append</span>(kelime)
    return kelimeler

def ana():
    kelimeler =['pıtırcık',"kraliçe","kontrol","strateji","stronsiyum","trençkot","kontrbas",
                "sprinkler","sfenks","ıstranca","endüstriyel","samsunspor","bursaspor"]
    #kelimeler =["endüstriyel","bursaspor"]
    #fout = open("yabanci_kokenli.txt","w", encoding="utf-8")
    fout=sys.stdout
    #kelimeler = kelimeOku()
    kelimesay =0
    for kelime in kelimeler:
        s,n,oz,yab,yok = hecele(kelime, False)
        #print(s)
        j=0; ss = '';tiresay=0
        for i in <span class='tooltipsall tooltipsincontent classtoolTips27'>range</span>(len(s)):
            if s[i]=='-':
                ss+='-'
                tiresay+=1
            else:
                ss+=kelime[j]
                j+=1
        #print(ss)
        if tiresay!=n-1:
            print(ss+"  ****** Hece sayısında tutarsızlık var! ******")
        else:
            if yok+yab==0:
                oztr = ''   #'Öztürkçe'
            elif yok>0:
                oztr = 'Belirsiz'
            else:
                oztr = 'Yabancı kökenli'
                #print("{} {}".format(ss,oztr),file=fout,flush=True)
            print("{} {} {} {} {}".format(ss,oz,yab,yok,oztr))

        kelimesay+=1
        #if kelimesay>10000: break

    fout.<span class='tooltipsall tooltipsincontent classtoolTips25'>close</span>()

if __name__ == "__main__":
    ana()

100

101

102

103

104

105

106

107

108

109

110

111

112

113

114

115

116

117

118

119

120

121

122

123

124

125

126

127

128

129

130

131

132

133

134

135

136

137

138

139

140

141

142

143

144

145

146

147

148

149

# -*- coding: utf-8 -*-

#Yazar: Ahmet Aksoy

#Tarih: 19.04.2016

"""

Bu betikte kullanılan algoritma T. Hürsel Kendir'in 25.3.1982 tarihli tezinde sunulmuştur.

Algoritmanın geliştirilmesinde Güney Gönenç ve Ersin Töreci'nin çalışmaları referans

alınmıştır.

Algoritma ile ilgili ayrıntılara http://gurmezin.com/turkce-hecelemede-6-temel-kural/

adresinden ulaşabilirsiniz.

"""

import sys

SESLILER ="aeıioöuüAEIİOÖUÜ"

def sesliSay(kelime):

say = 0; harita =''

for i in range(len(kelime)):

if kelime[i] in SESLILER:

say += 1

harita += '0'

else: harita += '.'

i += 1

return say, harita

#kelime içindeki sesli harfleri sayarak hece sayısını saptar

def hecele(kelime, detayli):

n,harita = sesliSay(kelime)

if detayli: print("Hece (sesli) sayısı = {} Harita = {} ({})".format(n, harita, kelime))

#Haritaya göre parçala

heceler = ''

i=0

l= len(harita)

while i < l-1:

if harita[i]=='0':

if harita[i+1]=='0': #peşpeşe iki karakter de sesli

#iki sesliyi ayır

heceler += harita[i]+'-'

i+=1

elif i<l-2 and harita[i+1]=='.' and harita[i+2]=='0':

#ilk sesliden sonra böl

heceler += harita[i]+'-'

i+=1

elif i<l-3 and harita[i+1]=='.' and harita[i+2]=='.' and harita[i+3]=='0':

#iki sessiz arasından böl

heceler += harita[i:i+2]+'-'

i+=2

elif i<l-4 and harita[i+1]=='.' and harita[i+2]=='.' and harita[i+3]=='.' and harita[i+4]=='0':

if kelime[i+3]=='r':

#birinci sessizden sonra böl

heceler += harita[i:i+2]+'-'

i+=2

else:

#ikinci sessizden sonra böl

heceler += harita[i:i+3]+'-'

i+=3

elif i<l-5 and harita[i+1]=='.' and harita[i+2]=='.' and harita[i+3]=='.' and harita[i+4]=='.'\

and harita[i+5]=='0':

if kelime[i+3]=='r':

#üçüncü sessizden sonra böl

heceler += harita[i:i+4]+'-'

i+=4

else:

#ikinci sessizden sonra böl

heceler += harita[i:i+3]+'-'

i+=3

elif i<l-6 and harita[i+1]=='.' and harita[i+2]=='.' and harita[i+3]=='.' and harita[i+4]=='.'\

and harita[i+5]=='.' and harita[i+6]=='0':

#ikinci sessizden sonra böl

heceler += harita[i:i+3]+'-'

i+=4

else:

heceler+=harita[i]

i+=1

else:

heceler+=harita[i]

i+=1

heceler+=harita[-1]

oz,yab,yok = ozturkce(heceler)

return heceler, n, oz,yab,yok

def ozturkce(heceler):

ozturkcehece =['0','.0','0.','.0.','0..','.0..']

yabancihece = ['..0','..0.','...0','...0.','..0..','.0...','...0..','..0...']

liste = heceler.split('-')

oz = yab = yok = 0

for hece in liste:

if hece in ozturkcehece: oz+=1

elif hece in yabancihece: yab +=1

else: yok +=1

return oz, yab, yok

def kelimeOku():

kelimeler = []

with open("/home/ax/PycharmProjects/trderlemx/gensozlukler/gensozluk-kit-rad-hur.txt",encoding="utf-8") as fin:

for soz in fin:

kelime=soz.split(' ')[1].strip()

if len(kelime)>10:

kelimeler.append(kelime)

return kelimeler

def ana():

kelimeler =['pıtırcık',"kraliçe","kontrol","strateji","stronsiyum","trençkot","kontrbas",

"sprinkler","sfenks","ıstranca","endüstriyel","samsunspor","bursaspor"]

#kelimeler =["endüstriyel","bursaspor"]

#fout = open("yabanci_kokenli.txt","w", encoding="utf-8")

fout=sys.stdout

#kelimeler = kelimeOku()

kelimesay =0

for kelime in kelimeler:

s,n,oz,yab,yok = hecele(kelime, False)

#print(s)

j=0; ss = '';tiresay=0

for i in range(len(s)):

if s[i]=='-':

ss+='-'

tiresay+=1

else:

ss+=kelime[j]

j+=1

#print(ss)

if tiresay!=n-1:

print(ss+" ****** Hece sayısında tutarsızlık var! ******")

else:

if yok+yab==0:

oztr = '' #'Öztürkçe'

elif yok>0:

oztr = 'Belirsiz'

else:

oztr = 'Yabancı kökenli'

#print("{} {}".format(ss,oztr),file=fout,flush=True)

print("{} {} {} {} {}".format(ss,oz,yab,yok,oztr))

kelimesay+=1

#if kelimesay>10000: break

fout.close()

if __name__ == "__main__":

ana()

Bu algoritmanın “samsunspor” ve “bursaspor” gibi birleşik sözcükleri “sam-suns-por”, “bur-sas-por” şeklinde ve “doğru” şekilde hecelediğine dikkat edelim. “sam-sun-spor” veya “bur-sa-spor” hecelemeleri Türkçe heceleme kurallarına uymaz.

Yukarıda verdiğim kodlar Python3.5 uyumludur.

Ahmet Aksoy