Türkçe Hecelemede 6 Temel Kural
Türkçe, Fince ve Macarca gibi “Bitişimli Diller”dendir. Bu dillerde kelime kökleri sabit kalırken, sözcüklerin anlam değişikliği, yapılan eklerle sağlanır.
Türkçe heceler “sesli harflere” odaklanır. Her hecede mutlaka tek bir sesli harf bulunur. Bu sesli harf ya tek başına ya da ön veya arkasına gelen çeşitli sessiz harflerle birlikte “tek solukta” seslendirilen heceleri oluşturur. Kelimeler, bir veya daha fazla hece içerir.
Aşağıda özetleyeceğim heceleme algoritması Hürsel Kendir tarafından 1982 yılında verdiği tezde sunulmuştur. Buna göre öztürkçe veya yabancı kökenli kelimelerde kullanılan heceleri aşağıdaki 6 kuralla tanımlamak mümkündür:
a- Peşpeşe gelen iki sesli harf ayrı hecelere aittir
b- İki sesli harfin arasında bulunan tek sessiz harf ikinci sesli harfin oluşturduğu heceye bağlanır
c- İki sesli harfin arasında peşpeşe iki sessiz harf varsa, heceler sessiz harflerin ortasından ayrışır
d- İki sesli harfin ortasında ardışık üç sessiz harf varsa genellikle ilk iki sessiz ilk heceye, diğeri ikinci heceye katılır. Ancak üçüncü sessiz harf “R” ise, ilk sessiz birinci heceye, diğerleri ikinci heceye dahil olur.
e- İki sesli harfin arasında ardışık dört sessiz harf varsa genellikle heceler sessiz harflerin ortasından bölünür. Ancak üçüncü sessiz harf “R” ise, ilk üç sessiz harf ilk heceye, diğeri ikinci heceye katılır.
f- İki sesli harf arasında ardışık 5 sessiz harf bulunuyorsa, ilk üç sessiz harf ilk heceye, sonraki iki sessiz harf ise ikinci heceye katılır.
Aşağıdaki Python kodları yukarıda tanımladığımız algoritmayı kullanmaktadır.
# -*- coding: utf-8 -*-
#Yazar: Ahmet Aksoy
#Tarih: 19.04.2016
"""
Bu betikte kullanılan algoritma T. Hürsel Kendir'in 25.3.1982 tarihli tezinde sunulmuştur.
Algoritmanın geliştirilmesinde Güney Gönenç ve Ersin Töreci'nin çalışmaları referans
alınmıştır.
Algoritma ile ilgili ayrıntılara http://gurmezin.com/turkce-hecelemede-6-temel-kural/
adresinden ulaşabilirsiniz.
"""
import sys
SESLILER ="aeıioöuüAEIİOÖUÜ"
def sesliSay(kelime):
say = 0; harita =''
for i in range(len(kelime)):
if kelime[i] in SESLILER:
say += 1
harita += '0'
else: harita += '.'
i += 1
return say, harita
#kelime içindeki sesli harfleri sayarak hece sayısını saptar
def hecele(kelime, detayli):
n,harita = sesliSay(kelime)
if detayli: print("Hece (sesli) sayısı = {} Harita = {} ({})".format(n, harita, kelime))
#Haritaya göre parçala
heceler = ''
i=0
l= len(harita)
while i < l-1:
if harita[i]=='0':
#a
if harita[i+1]=='0': #peşpeşe iki karakter de sesli
#iki sesliyi ayır
heceler += harita[i]+'-'
i+=1
#b
elif i<l-2 and harita[i+1]=='.' and harita[i+2]=='0':
#ilk sesliden sonra böl
heceler += harita[i]+'-'
i+=1
#c
elif i<l-3 and harita[i+1]=='.' and harita[i+2]=='.' and harita[i+3]=='0':
#iki sessiz arasından böl
heceler += harita[i:i+2]+'-'
i+=2
#d
elif i<l-4 and harita[i+1]=='.' and harita[i+2]=='.' and harita[i+3]=='.' and harita[i+4]=='0':
if kelime[i+3]=='r':
#birinci sessizden sonra böl
heceler += harita[i:i+2]+'-'
i+=2
else:
#ikinci sessizden sonra böl
heceler += harita[i:i+3]+'-'
i+=3
#e
elif i<l-5 and harita[i+1]=='.' and harita[i+2]=='.' and harita[i+3]=='.' and harita[i+4]=='.'\
and harita[i+5]=='0':
if kelime[i+3]=='r':
#üçüncü sessizden sonra böl
heceler += harita[i:i+4]+'-'
i+=4
else:
#ikinci sessizden sonra böl
heceler += harita[i:i+3]+'-'
i+=3
#f
elif i<l-6 and harita[i+1]=='.' and harita[i+2]=='.' and harita[i+3]=='.' and harita[i+4]=='.'\
and harita[i+5]=='.' and harita[i+6]=='0':
#ikinci sessizden sonra böl
heceler += harita[i:i+3]+'-'
i+=4
else:
heceler+=harita[i]
i+=1
else:
heceler+=harita[i]
i+=1
heceler+=harita[-1]
oz,yab,yok = ozturkce(heceler)
return heceler, n, oz,yab,yok
def ozturkce(heceler):
ozturkcehece =['0','.0','0.','.0.','0..','.0..']
yabancihece = ['..0','..0.','...0','...0.','..0..','.0...','...0..','..0...']
liste = heceler.split('-')
oz = yab = yok = 0
for hece in liste:
if hece in ozturkcehece: oz+=1
elif hece in yabancihece: yab +=1
else: yok +=1
return oz, yab, yok
def kelimeOku():
kelimeler = []
with open("/home/ax/PycharmProjects/trderlemx/gensozlukler/gensozluk-kit-rad-hur.txt",encoding="utf-8") as fin:
for soz in fin:
kelime=soz.split(' ')[1].strip()
if len(kelime)>10:
kelimeler.append(kelime)
return kelimeler
def ana():
kelimeler =['pıtırcık',"kraliçe","kontrol","strateji","stronsiyum","trençkot","kontrbas",
"sprinkler","sfenks","ıstranca","endüstriyel","samsunspor","bursaspor"]
#kelimeler =["endüstriyel","bursaspor"]
#fout = open("yabanci_kokenli.txt","w", encoding="utf-8")
fout=sys.stdout
#kelimeler = kelimeOku()
kelimesay =0
for kelime in kelimeler:
s,n,oz,yab,yok = hecele(kelime, False)
#print(s)
j=0; ss = '';tiresay=0
for i in range(len(s)):
if s[i]=='-':
ss+='-'
tiresay+=1
else:
ss+=kelime[j]
j+=1
#print(ss)
if tiresay!=n-1:
print(ss+" ****** Hece sayısında tutarsızlık var! ******")
else:
if yok+yab==0:
oztr = '' #'Öztürkçe'
elif yok>0:
oztr = 'Belirsiz'
else:
oztr = 'Yabancı kökenli'
#print("{} {}".format(ss,oztr),file=fout,flush=True)
print("{} {} {} {} {}".format(ss,oz,yab,yok,oztr))
kelimesay+=1
#if kelimesay>10000: break
fout.close()
if __name__ == "__main__":
ana()
Bu algoritmanın “samsunspor” ve “bursaspor” gibi birleşik sözcükleri “sam-suns-por”, “bur-sas-por” şeklinde ve “doğru” şekilde hecelediğine dikkat edelim. “sam-sun-spor” veya “bur-sa-spor” hecelemeleri Türkçe heceleme kurallarına uymaz.
Yukarıda verdiğim kodlar Python3.5 uyumludur.
Ahmet Aksoy
